ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਗਜ਼ਲਾਂ

ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਕਿਸੇ ਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਤੇ ਆਉਂਦੇ ਹੀ ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਯਾਦਾਂ ਅੱਤੇ ਦਰਦ ਨੂੰ ਤਾਜ਼ਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ
ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਕੁਛ੍ਹ ਗਜ਼ਲਾਂ ਪੇਸ਼ ਹਨ ਆਪ ਸਬ ਲਈ




ਗਜਲ (ਇਸ਼ਕ)
ਮੇਰੇ ਨਾਮੁਰਾਦ ਇਸ਼ਕ ਦਾ 
ਕਿਹੜਾ ਪੜਾ ਹੈ ਆਇਆ
ਮੈਨੂੰ ਮੇਰੇ ਤੇ ਆਪ ਹੀ 
ਰਹਿ ਰਹਿ ਕੇ ਤਰਸ ਆਇਆ
ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਮਾਸੂਮ ਦਾ 
ਕੁਝ ਹਾਲ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੈ
ਸੂਲੀ ਤੇ ਬੇਗੁਨਾਹ ਜਿਉਂ 
ਮਰੀਅਮ ਕਿਸੇ ਦਾ ਜਾਇਆ
ਇਕ ਵਕਤ ਸੀ ਕਿ ਆਪਣੇ , 
ਲਗਦੇ ਸੀ ਸਭ ਪਰਾਏ
ਇਕ ਵਕਤ ਹੈ ਮੈਂ ਖੁਦ ਲਈ 
ਅਜ ਆਪ ਹਾਂ ਪਰਾਇਆ
ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਦੇ ਦਰਦ ਦਾ ਵੀ 
ਉਕਾ ਨ ਭੇਤ ਚਲਿਆਂ
ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਟਕੋਰ ਕੀਤੀ 
ਵਧਿਆ ਸਗੋਂ ਸਵਾਇਆ
ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਿਆਂ ਵੀ ਆਪ ਨੂੰ 
ਰੋਣੋਂ ਨਾ ਰੋਕ ਸਕਿਆ
ਆਪਣਾ ਮੈਂ ਹਾਲ ਆਪ ਨੂੰ 
ਆਪੇ ਜਦੋਂ ਸੁਣਾਇਆ
ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਯਾਰ 'ਸ਼ਿਵ' ਦੇ 
ਮੁਦਤ ਹੋਈ ਹੈ ਮਰਿਆਂ
ਪਰ ਰੋਜ਼ ਆ ਕੇ ਮਿਲਦੈ 
ਅਜ ਤੀਕ ਉਸ ਦਾ ਸਾਇਆ !

ਸ਼ਹਿਰ
ਰੋਗ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ
ਪਿਆਰ ਤੇਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ
ਮੈਂ ਮਸੀਹਾ ਵੇਖਿਆ
ਬਿਮਾਰ ਤੇਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ !

ਇਹ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਮੇਰੀ
ਚੜਦੀ ਜਵਾਨੀ ਖਾ ਲਈ
ਕਿਉਂ ਕਰਾਂ ਨ ਦੋਸਤਾ
ਸਤਿਕਾਰ ਤੇਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ !

ਸ਼ਹਿਰ ਤੇਰੇ ਕਦਰ ਨਹੀ
ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁੱਚੇ ਪਿਆਰ ਦੀ
ਰਾਤ ਨੂੰ ਖੁਲਦਾ ਹੈ ਹਰ
ਬਾਜਾਰ ਤੇਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ !

ਫੇਰ ਮੰਜਿਲ ਵਾਸਤੇ
ਇਕ ਪੈਰ ਨ ਪੁਟਿਆ ਗਿਆ
ਇਸ ਤਰ਼ਾ ਕੁਝ ਚੁਭਿਆ
ਕੋਈ ਖਾਰ ਤੇਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ !

ਜਿੱਥੇ ਮੋਇਆਂ ਬਾਅਦ ਵੀ
ਕਫ਼ਨ ਨਹੀ ਹੋਇਆ ਨਸੀਬ
ਕੋਣ ਪਾਗਲ ਹੁਣ ਕਰੇ
ਇਤਬਾਰ ਤੇਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ !

ਏਥੇ ਮੇਰੀ ਲਾਸ਼ ਤੱਕ
ਨਿਲਾਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ
ਲੱਥਿਆ ਕਰਜਾ ਨ ਫਿਰ ਵੀ
ਯਾਰ ਤੇਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ !

ਗ਼ਮਾਂ ਦੀ ਰਾਤ
ਗ਼ਮਾਂ ਦੀ ਰਾਤ ਲੰਮੀ ਏਂ ,
ਜਾਂ ਮੇਰੇ ਗੀਤ ਲੰਮੇ ਨੇ !
ਨਾ ਭੈੜੀ ਰਾਤ ਮੁਕਦੀ ਏ
ਨਾ ਮੇਰੇ ਗੀਤ ਮੁਕਦੇ ਨੇ !

ਇਹ ਸਰ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਡੁੰਘੇ ਨੇ
ਕਿਸੇ ਨੇ ਹਾਥ ਨਾ ਪਾਈ ,
ਨਾ ਬਰਸਾਤਾਂ ਚ ਹੜਦੇ ਨੇ
ਤੇ ਨਾ ਔੜਾਂ ਚ ਸੁਕਦੇ ਨੇ !

ਮੇਰੇ ਹੱਡ ਹੀ ਅਵੱਲੇ ਨੇ
ਜੋ ਅੱਗ ਲਾਇਆਂ ਨਹੀ ਸੜਦੇ
ਨੇ ਸੜਦੇ ਹਾਉਕਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ
ਹਾਵਾਂ ਨਾਲ ਧੁਖਦੇ ਨੇ !

ਇਹ ਫੱਟ ਹਨ ਇਸ਼ਕ ਦੇ
ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਯਾਰੋ ਕੀ ਦਵਾ ਹੋਵੇ ,
ਇਹ ਹੱਥ ਲਾਇਆਂ ਵੀ ਦੁਖਦੇ ਨੇ
ਮਲਮ ਲਾਇਆਂ ਵੀ ਦੁਖਦੇ ਨੇ !

ਜੇ ਗੋਰੀ ਰਾਤ ਹੈ ਚੰਨ ਦੀ
ਤਾਂ ਕਾਲੀ ਰਾਤ ਹੈ ਕਿਸ ਦੀ ?
ਨਾ ਲੁਕਦੇ ਤਾਰਿਆਂ ਵਿਚ ਚੰਨ
ਨਾ ਤਾਰੇ ਚੰਨ ਚ ਲੁਕਦੇ ਨੇ !

ਜੇ ਡਾਚੀ ਸਹਿਕਦੀ ਸੱਸੀ ਨੂੰ
ਜੇ ਡਾਚੀ ਸਹਿਕਦੀ ਸੱਸੀ ਨੂੰ
ਪੁੰਨੂੰ ਥੀਂ ਮਿਲਾ ਦੇਂਦੀ !
ਤਾਂ ਤੱਤੀ ਮਾਣ ਸੱਸੀ ਦਾ
ਉਹ ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਰੁਲਾ ਦੇਂਦੀ !

ਭਲੀ ਹੋਈ ਕਿ ਸਾਰਾ ਸਾਉਣ ਹੀ ,
ਬਰਸਾਤ ਨਾ ਹੋਈ ,
ਪਤਾ ਕੀ ਆਲਣੇ ਦੇ ਟੋਟਰੂ
ਬਿਜਲੀ ਜਲਾ ਦੇਂਦੀ !

ਮੈਂ ਅਕਸਰ ਵੇਖਿਐ -ਕਿ 
ਤੇਲ ਹੁੰਦਿਆ ਸੁੰਦਿਆ ਦੀਵੇ ,
ਹਵਾ ਕਐ ਵਾਰ ਦਿਲ ਦੀ -ਮੋਜ 
ਖਾਤਰ ਹੈ ਬੁਝਾ ਦੇਂਦੀ !

ਭੁਲੇਖਾ ਹੈ ਕਿ 
ਜਿੰਦਗੀ-ਪਲ ਦੋ ਪਲ ਲਈ ਘੂਕ ਸੌ ਜਾਂਦੀ ,
ਜੇ ਪੰਛੀ ਗ਼ਮ ਦਾ 
ਦਿਲ ਦੀ-ਸੰਘਣੀ ਜੂਹ ਚੌਂ ਉਡਾ ਦੇਂਦੀ !

ਮੈਂ ਬਿਨ ਸੂਲਾਂ ਦੇ ਰਾਹ 
ਤੇ -ਕੀਹ ਟੁਰਾਂ ਮੈੰਨੂ ਸ਼ਰਮ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ,
ਮੈਂ ਅੱਖੀਂ ਵੇਖਿਐ -ਕਿ 
ਹਰ ਕਲੀ ਓੜਕ ਦਗਾ ਦੇਂਦੀ !

ਵਸਲ ਦਾ ਸਵਾਦ 
ਤਾਂ -ਇਕ ਪਲ ਦੋ ਪਲ ਦੀ ਮੋਜ ਤੋਂ ਵਧ ਨਹੀ
ਜੁਦਾਈ ਹਸ਼ਰ 
ਤੀਕਣ -ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਹੈ ਨਸ਼ਾ ਦੇਦੀਂ !

ਸ਼ਹਿਰ ਤੇਰੇ ਤਰਕਾਲਾਂ ਢਲਿਆਂ
ਸ਼ਹਿਰ ਤੇਰੇ ਤਰਕਾਲਾਂ ਢਲਿਆਂ
ਗਲ ਲਗ ਰੋਈਆਂ ਤੇਰੀਆਂ ਗਲੀਆਂ

ਯਾਦਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਮੁੜ ਮੁੜ ਸੁਲਗਣ
ਮਹਿੰਦੀ ਲਗੀਆਂ ਤੇਰੀਆਂ ਤਲੀਆਂ

ਮਥੇ ਦਾ ਦੀਵਾ ਨਾ ਬਲਿਆ
ਤੇਲ ਤਾਂ ਪਾਇਆ ਭਰ ਭਰ ਪਲੀਆਂ

ਇਸ਼ਕ ਮੇਰੇ ਦੀ ਸਾਲਗਿਰਾ ਤੇ
ਇਹ ਕਿਸ ਘਲੀਆਂ ਕਾਲੀਆਂ ਕਲੀਆਂ

'ਸ਼ਿਵ' ਨੂੰ ਯਾਰ ਆਏ ਜਦ ਫੂਕਣ
ਸਿਤਮ ਤੇਰੇ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਚਲੀਆਂ

ਜਦ ਵੀ ਤੇਰਾ ਦੀਦਾਰ ਹੋਵੇਗਾ
ਜਦ ਵੀ ਤੇਰਾ ਦੀਦਾਰ ਹੋਵੇਗਾ
ਵੱਲ ਦਿਲ ਦਾ ਬਿਮਾਰ ਹੋਵੇਗਾ

ਕਿਸੇ ਵੀ ਜਨਮ ਆ ਕੇ ਵੇਖ ਲਈਂ
ਤੇਰਾ ਹੀ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਹੋਵੇਗਾ

ਜਿੱਥੇ ਬੁਜਿਆ ਵੀ ਨਾ ਮਿਲੂ ਦੀਵਾ
ਸੋਈਉ ਮੇਰਾ ਮਿਜਾਰ ਹੋਵੇਗਾ

ਕਿਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਆਵਾਜ ਮਾਰੀ ਹੈ
ਕੋਈ ਦਿਲ ਦਾ ਬਿਮਾਰ ਹੋਵੇਗਾ

ਇੰਜ ਲਗਦਾ ਹੈ 'ਸ਼ਿਵ' ਦੇ ਸ਼ਿਅਰਾਂ ਚੌਂ
ਕੋਈ ਧੁਖਦਾ ਅੰਗਾਰ ਹੋਵੇਗਾ

ਅਜ ਦਿਨ ਚੜ੍ਹਿਆ ਤੇਰੇ ਰੰਗ ਵਰਗਾ
ਅਜ ਦਿਨ ਚੜ੍ਹਿਆ ਤੇਰੇ ਰੰਗ ਵਰਗਾ........
ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾਂ ਅਜ ਦਾ ਗੋਰਾ ਦਿਨ,
ਅਣਆਈ ਮੌਤ ਨਾ ਮਰ ਜਾਵੇ,

ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾਂ ਇਸ ਦੇ ਚਾਣਨ ਤੋਂ,
ਹਰ ਰਾਤ ਕੁਲਹਿਣੀ ਡਰ ਜਾਵੇ,

ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾਂ ਕਿਸੇ ਤਿਜੌਰੀ ਦਾ,
ਸੱਪ ਬਣ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਲੜ ਜਾਵੇ,

ਜੋ ਕਰਜ਼ ਮੇਰਾ ਹੈ ਸਮਿਆਂ ਸਿਰ,
ਉਹ ਬੇਸ਼ਕ ਸਾਰਾ ਮਰ ਜਾਵੇ,

ਪਰ ਦਿਨ ਤੇਰੇ ਅਜ ਰੰਗ ਵਰਗਾ,
ਤਾਰੀਖ਼ ਮੇਰੇ ਨਾਂ ਕਰ ਜਾਵੇ,

ਮੈਨੂੰ ਅਮਰ ਜਹਾਂ ਵਿਚ ਕਰ ਜਾਵੇ,
ਮੈਨੂੰ ਅਮਰ ਜਹਾਂ ਵਿਚ ਕਰ ਜਾਵੇ……

-ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ

ਮੇਰੀ ਮਹਿਬੂਬ ਨੂੰ ਤੂੰ ਜਾਣਦਾ ਹੈਂ
ਮੇਰੀ ਮਹਿਬੂਬ ਨੂੰ ਤੂੰ ਜਾਣਦਾ ਹੈਂ,
ਹੈ ਵਗਦੀ ਕੂਲ੍ਹ ਚਾਣਨ ਵਿਚ ਨਹਾਤੀ,

ਉਹਦੇ ਸਾਹਾਂ 'ਚ ਚੰਦਨ ਮਹਿਕਦਾ ਹੈ,
ਉਹਦੇ ਵਾਲਾਂ 'ਚ ਮੱਸਿਆ ਹੈ ਗਵਾਚੀ,

ਸਲੇਟੀ ਨੈਣ ਘੁੱਗੀਆਂ ਵਾਂਗ ਉਹਦੇ,
ਉਹਦੇ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ 'ਚ ਉਗੇ ਬਣ-ਕਪਾਸੀ,

ਉਹਦੇ ਹੱਥਾਂ 'ਚ ਗਿੱਧਾ ਮਾਲਵੇ ਦਾ,
ਉਹਦੇ ਪੈਰਾਂ 'ਚ ਮਾਝੇ ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ,

ਕਰਾਂ ਕੀ ਸਿਫ਼ਤ ਉਹਦੀ ਟੋਰ ਵਾਲੀ,
ਜਿਉਂ ਕੱਚੀ ਸੜਕ ਉਤੇ ਟੁਰੇ ਡਾਚੀ,

ਗਿਲਾ ਕੀਹ ਜੇ ਭਲਾ ਉਹ ਬੇਵਫ਼ਾ ਹੈ,
ਗਿਲਾ ਕੀਹ ਜੇ ਜਨਮਾਂ ਦੀ ਨਹੀਂ ਸਾਥੀ

-ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ

ਮੈਂ ਫਿਰ ਵੀ ਦੋਸਤਾ ਮਹਿਸੂਸਦਾ ਹਾਂ
ਮੈਂ ਫਿਰ ਵੀ ਦੋਸਤਾ ਮਹਿਸੂਸਦਾ ਹਾਂ,
ਕਿ ਭਰ ਕੇ ਰੱਖ ਲਾਂ ਚਾਣਨ ਦੀ ਚਾਟੀ,

ਵੇ ਮਿੱਤਰਾ ਚਾਣਨੀ ਦੀ ਛਿੱਟ ਬਾਝੋਂ,
ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਨ੍ਹੇਰਿਆਂ ਦੀ ਹਿੱਕ ਪਾਟੀ।

ਮੇਰਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ,
ਮੁਹੱਬਤ ਤੋਂ ਵੀ ਮਹਿੰਗੀ ਹੈ ਹਯਾਤੀ,

ਮੁਹੱਬਤ ਦੀਨ ਹੈ, ਦੁਨੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹੈ,
ਹੈ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀਨ ਦੇ ਪਿੰਡੇ ਛਪਾਕੀ।

ਮੁਹੱਬਤ ਘਾਟ ਹੈ, ਬਸ ਦੋ ਪਲਾਂ ਦੀ,
ਜਦੋਂ ਤਕ ਖ਼ੂਨ ਦੇ ਵਿਚ ਹੈ ਸੇਕ ਬਾਕੀ।"

-ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ

ਹਯਾਤੀ = ਉਮਰ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ | ਦੀਨ = ਧਰਮ, ਈਮਾਨ | ਛਪਾਕੀ = ਚਮੜੀ ਦਾ ਇਕ ਰੋਗ, Rash

ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਗੀਤ

ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਗੀਤ ਅੱਤੇ ਕਵਿਤਾਂਵਾਂ,

ਜਿਨ੍ਹਾ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਯਾ ਸੁਨ ਕੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਇਕ ਸਕੂਨ ਜੇਹਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ,ਇਹ ਰਚਨਾਂਵਾਂ ਅੱਜ ਪੇਸ਼ ਹਨ ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਜੁਬਾਨੀ..........

ਜਾਚ ਮੈਨੂੰ ਆ ਗਈ

ਜਾਚ ਮੈਨੂੰ ਆ ਗਈ ਗ਼ਮ ਖਾਣ ਦੀ ,
ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਰੋ ਕੇ ਜੀ ਪਰਚਾਣ ਦੀ!

ਚੰਗਾ ਹੋਇਆ ਤੂੰ ਪਰਾਇਆ ਹੋ ਗਿਉਂ,
ਮੁੱਕ ਗਈ ਚਿੰਤਾ ਤੈਨੂੰ ਅਪਨਾਣ ਦੀ !

ਮਰ ਤੇ ਜਾਂ ਪਰ ਡਰ ਹੈ ਦੱਮਾਂ ਵਾਲਿਉ,
ਧਰਤ ਵੀ ਵਿਕਦੀ ਮੁੱਲ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨ ਦੀ !


ਨਾ ਦਿਉ ਮੈਨੂੰ ਸਾਹ ਉਧਾਰੇ ਦੋਸਤੋ ,
ਲੈ ਕੋ ਮੁੜ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀ ਪਰਤਾਣ ਦੀ !

ਨਾ ਕਰੋ 'ਸ਼ਿਵ' ਦੀ ਉਦਾਸੀ ਦਾ ਇਲਾਜ,
ਰੋਣ ਦੀ ਮਰਜੀ ਹੈ ਅੱਜ ਬਈਮਾਨ ਦੀ!

ਅਸਾਂ ਤਾਂ ਜੋਬਨ ਰੁੱਤੇ ਮਰਨਾ

ਅਸਾਂ ਤਾਂ ਜੋਬਨ ਰੁੱਤੇ ਮਰਨਾ
ਮੁੜ ਜਾਣਾ ਅਸਾਂ ਭਰੇ ਭਰਾਏ

ਹਿਜਰ ਤੇਰੇ ਦੀ ਕਰ ਪਰਕਰਮਾ
ਅਸਾਂ ਤਾਂ ਜੋਬਨ ਰੁੱਤੇ ਮਰਨਾ

ਜੋਬਨ ਰੁੱਤੇ ਜੋ ਵੀ ਮਰਦਾ
ਫੁੱਲ ਬਣੇ ਜਾਂ ਤਾਰਾ
ਜੋਬਨ ਰੁੱਤੇ ਆਸ਼ਕ ਮਰਦੇ
ਜਾਂ ਕੋਈ ਕਰਮਾਂ ਵਾਲਾ

ਜਾਂ ਉਹ ਮਰਨ,
ਕਿ ਜਿਨਾਂ ਲਿਖਾਏ
ਹਿਜਰ ਧੁਰੋਂ ਵਿਚ ਕਰਮਾਂ
ਹਿਜਰ ਤੁਹਾਡਾ ਅਸਾਂ ਮੁਬਾਰਿਕ

ਨਾਲ ਬਹਿਸ਼ਤੀ ਖੜਨਾ
ਅਸਾਂ ਤਾਂ ਜੋਬਨ ਰੁੱਤੇ ਮਰਨਾ !

ਸੱਜਣ ਜੀ ,
ਭਲਾਂ ਕਿਸ ਲਈ ਜੀਣਾ
ਸਾਡੇ ਜਿਹਾਂ ਨਿਕਰਮਾਂ
ਸੂਤਕ ਰੁੱਤ ਤੋਂ ,
ਜੋਬਨ ਰੁੱਤ ਤੱਕ
ਜਿਨਾਂ ਹੰਢਾਈਆਂ ਸ਼ਰਮਾ

ਨਿੱਤ ਲੱਜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਜੰਮਣ - ਪੀੜਾਂ
ਅਣਚਾਹਿਆਂ ਵੀ ਜਰਨਾ
ਨਿੱਤ ਕਿਸੇ ਦੇਹ ਵਿਚ ,
ਫੁੱਲ ਬਣ ਖਿੜਨਾ
ਨਿੱਤ ਤਾਰਾ ਬਣ ਚੜਨਾ
ਅਸਾਂ ਤਾਂ ਜੋਬਨ ਰੁੱਤੇ ਮਰਨਾ !

ਸੱਜਣ ਜੀ ,
ਪਏ ਸੱਭ ਜੱਗ ਤਾਈਂ
ਗਰਭ ਜੂਨ ਵਿਚ ਮਰਨਾ
ਜੰਮਨੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਔਧ ਹੰਢਾਈਏ
ਫੇਰ ਹੰਢਾਈਏ ਸ਼ਰਮਾ

ਮਰ ਕੇ ਕਰੀਏ ,
ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ,
ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਪਰਕਰਮਾ
ਪਰ ਜੇ ਮਿੱਟੀ ਵੀ ਮਰ ਜਾਏ
ਤਾਂ ਜੀਉ ਕੇ ਕੀ ਕਰਨਾ ?
ਅਸਾਂ ਤਾਂ ਜੋਬਨ ਰੁੱਤੇ ਮਰਨਾ
ਮੁੜ ਜਾਣਾ ਅਸਾਂ ਭਰੇ ਭਰਾਏ
ਹਿਜਰ ਤੇਰੇ ਦੀ ਕਰ ਪਰਕਰਮਾ
ਅਸਾਂ ਤਾ ਜੋਬਨ ਰੁੱਤੇ ਮਰਨਾ !

ਅੱਜ ਫੇਰ ਦਿਲ ਗਰੀਬ ਇਕ ਪਾਂਦਾ ਹੈ ਵਾਸਤਾ
ਅੱਜ ਫੇਰ ਦਿਲ ਗਰੀਬ ਇਕ ਪਾਂਦਾ ਹੈ ਵਾਸਤਾ
ਦੇ ਜਾ ਮੇਰੀ ਕਲਮ ਨੂੰ ਇਕ ਹੋਰ ਹਾਦਸਾ

ਮੁਦਤ ਹੋਈ ਹੈ ਦਰਦ ਦਾ ਕੋਈ ਜਾਮ ਪੀਤਿਆਂ
ਪੀੜਾਂ ਚ਼ ਹੰਝੂ ਘੋਲ ਕੇ ਦੇ ਜਾ ਦੋ ਆਤਸ਼ਾ

ਕਾਗ਼ਜ ਦੀ ਕੋਰੀ ਰੀਝ ਹੈ ਚੁਪ ਚਾਪ ਵੇਖਦੀ
ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਥਲ ਚ ਭਟਕਦਾ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਕਾਫ਼ਲਾ

ਟੁਰਨਾ ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਪੈਰ ਵਿਚ ਕੰਡੇ ਦੀ ਲੈ ਕੇ ਪੀੜ
ਦੁਖ ਤੋਂ ਕਬਰ ਤੱਕ ਦੋਸਤਾ ਜਿੰਨਾ ਵੀ ਫਾਸਲਾ

ਆ ਬਹੁੜ 'ਸ਼ਿਵ' ਨੂੰ ਪੀੜ ਵੀ ਹੈ ਕੰਡ ਦੇ ਚਲੀ
ਰਖੀ ਸੀ ਜਿਹੜੀ ਉਸ ਨੇ ਮੁਦਤ ਤੋਂ ਦਾਸਤਾਂ

ਮੈ ਅਧੂਰੇ ਗੀਤ ਦੀ ਇਕ ਸਤਰ ਹਾਂ

ਮੈ ਅਧੂਰੇ ਗੀਤ ਦੀ ਇਕ ਸਤਰ ਹਾਂ
ਮੈਂ ਅਪੈਰੀ-ਪੈੜ ਦਾ ਇਕ ਸਫਰ ਹਾਂ
ਇਸ਼ਕ ਨੇ ਜੋ ਕੀਤੀਆਂ ਬਰਬਾਦੀ
ਆਂਮੈ ਉਹਨਾ ਬਰਬਾਦੀਆਂ ਦੀ ਸਿਖਰ ਹਾਂ

ਮੈ ਤੇਰੀ ਮਹਿਫ਼ਲ ਦਾ ਬੁਝਿਆ ਇਕ ਚਿਰਾਗ
ਮੈ ਤੇਰੇ ਹੋਠਾਂ ਚੋਂ ਕਿਰਿਆ ਜਿਕਰ ਹਾਂ
ਇਕ ਕੱਲੀ ਮੋਤ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਇਲਾਜ
ਚਾਰ ਦਿਨ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਦਾ ਫ਼ਿਕਰ ਹਾਂ

ਜਿਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਨ ਵੇਖਿਆ
ਮੈ ਉਹਦੇ ਨੈਣਾਂ ਦੀ ਗੁੰਗੀ ਨਜ਼ਰ ਹਾਂ
ਮੈਂ ਤਾਂ ਬਸ ਆਪਣਾ ਹੀ ਚਿਹਰਾ ਵੇਖਿਐ
ਮੈਂ ਵੀ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਚ ਕੈਸਾ ਬਸ਼ਰ ਹਾਂ

ਕਲ ਕਿਸੇ ਸੁਣਿਆ ਹੈ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਿਆਂ
ਪੀੜ ਲਈ ਹੋਇਆ ਜਹਾਂ ਵਿੱਚ ਨਸ਼ਰ ਹਾਂ !

ਮੈਂ ਕੰਡਿਆਲੀ ਥੋਰ ਵੇ ਸੱਜਣਾ
ਮੈਂ ਕੰਡਿਆਲੀ ਥੋਰ ਵੇ ਸੱਜਣਾ
ਉੱਗੀ ਵਿੱਚ ਉਜਾੜਾਂ !
ਜਾਂ ਉਡਦੀ ਬਦਲੋਟੀ ਕੋਈ ,
ਵਰ ਗਈ ਵਿਚ ਪਹਾੜਾਂ !

ਜਾਂ ਉਹ ਦੀਵਾ ਜਿਹੜਾ ਬਲਦਾ ,
ਪੀਰਾਂ ਦੀ ਦੇਹਰੀ ਤੇ ,
ਜਾਂ ਕੋਈ ਕੋਇਲ ਕੰਠ ਜਿਦੇ ਦੀਆਂ ,
ਸੂਤੀਆਂ ਜਾਵਣ ਨਾੜਾਂ !
ਜਾਂ ਚੰਬੇ ਦੀ ਡਾਲੀ ਕੋਈ ,
ਜੋ ਬਾਲਣ ਬਣ ਜਾਏ ,
ਜਾਂ ਮਰੂਏ ਦਾ ਫੁੱਲ ਬਸੰਤੀ ,
ਜੋ ਠੁੰਗ ਜਾਣ ਗੁਟਾਰਾਂ !
ਜਾਂ ਕੋਈ ਬੋਟ ਕਿ ਜਿਸ ਦੇ ਹਾਲੇ
ਨੈਣ ਨਹੀ ਸਨ ਖੁੱਲੇ
ਮਾਰਿਆ ਮਾਲੀ ਕੱਸ ਗੁਲੇਲਾ
ਲੈ ਦਾਖਾਂ ਦੀਆਂ ਆੜਾਂ !

ਮੈਂ ਕੰਡਿਆਲੀ ਥੋਰ ਵੇ ਸੱਜਣਾ ,
ਉੱਗੀ ਕਿਤੇ ਕੁਰਾਹੇ !
ਨਾ ਕਿਸੇ ਮਾਲੀ ਸਿੰਜਿਆ ਮੈਨੂੰ ,
ਨਾ ਕੋਈ ਸਿੰਜਣਾ ਚਾਹੇ !

ਯਾਦ ਤੇਰੀ ਦੇ ਉੱਚੇ ਮਹਿਲੀਂ ,
ਮੈਂ ਬੈਠੀ ਪਈ ਰੋਵਾਂ ,
ਹਰ ਦਰਵਾਜੇ ਲੱਗਾ ਪਹਿਰਾ,
ਆਵਾਂ ਕਿਹੜੇ ਰਾਹੇ ?
ਮੈਂ ਉਹ ਚੰਦਰੀ ਜਿਸ ਦੀ ਡੋਲੀ ,
ਲੁੱਟ ਲਈ ਆਪ ਕੁਹਾਰਾਂ ,
ਬੰਨਣ ਦੀ ਥਾਂ ਬਾਬਲ ਜਿਸ ਦੇ ,
ਆਪ ਕਲੀਰੇ ਲਾਹੇ !
ਕੂਲੀ ਪੱਟ ਉਮਰ ਦੀ ਚਾਦਰ
ਹੋ ਗਈ ਲੀਰਾਂ ਲੀਰਾਂ
ਤਿੜਕ ਗਏ ਵੇ ਢੋਵਾਂ ਵਾਲੇ
ਪਲੰਘ ਵਸਲ ਲਈ ਡਾਹੇ !

ਮੇਂ ਕੰਡਿਆਲੀ ਥੋਰ ਵੇ ਸੱਜਣਾ ,
ਉੱਗੀ ਵਿਚ ਜੋ ਬੇਲੇ ,
ਨਾ ਕੋਈ ਮੇਰੇ ਛਾਂਵੇ ਬੈਠੇ ,
ਨਾ ਪੱਤ ਖ਼ਾਵਣ ਲੇਲੇ !

ਮੈਂ ਰਾਜੇ ਦੀ ਬਰਦੀ ਅੜਿਆ ,
ਤੂੰ ਰਾਜੇ ਦਾ ਜਾਇਆ ,
ਤੂਹਿਓਂ ਦਸ ਵੇ ਮੋਹਰਾਂ ਸਾਹਵੇਂ
ਮੁੱਲ ਕੀਹ ਖੋਵਣ ਧੇਲੇ ?
ਸਿਖਰ ਦੁਪਹਿਰਾਂ ਜੇਠ ਦੀਆਂ ਨੂੰ
ਸਾਉਣ ਕਿਵੇਂ ਮੈਂ ਆਖਾਂ
ਚੋਹੀਂ ਕੂਟੀ ਭਾਵੇਂ ਲੋਗਣ
ਲੱਖ ਤੀਆਂ ਦੇ ਮੇਲੇ !
ਤੇਰੀ ਮੇਰੀ ਪੀ੍ਤ ਦਾ ਅੜਿਆ
ਉਹੀਓ ਹਾਲ ਸੂ ਹੋਇਆ,
ਜਿਉਂ ਚਕਵੀ ਪਹਿਚਾਣ ਨਾ ਸਕੇ
ਚੰਨ ਚੜਿਆ ਦਿਹੁੰ ਵੇਲੇ !

ਮੈਂ ਕੰਡਿਆਲੀ ਥੋਰ ਵੇ ਸੱਜਣਾ ,
ਉੱਗੀ ਵਿਚ ਜੋ ਬਾਗਾਂ !
ਮੇਰੇ ਮੁੱਢ ਬਣਾਈ ਵਰਮੀ
ਕਾਲੇ ਫ਼ਨੀਅਰ ਨਾਗਾਂ !

ਮੈਂ ਮੁਰਘਾਈ ਮਾਨਸਰਾਂ ਦੀ
ਜੋ ਫੜ ਲਈ ਕਿਸੇ ਸ਼ਿਕਰੇ
ਜਾਂ ਕੋਈ ਲਾਲੀ ਪੈਰ ਸੰਧੂਰੀ
ਨੋਚ ਲਏ ਜਿਦੇ ਕਾਗਾਂ !
ਜਾਂ ਸੱਸੀ ਦੀ ਭੈਣ ਵੇ ਦੂਜੀ
ਕੰਮ ਜਿਦਾ ਬਸ ਰੋਣਾ
ਲੁਟ ਖੜਿਆ ਜਿਦਾ ਪੁਨੂੰ ਹੋਤਾਂ
ਪਰ ਆਈਆਂ ਨਾ ਜਾਗਾਂ !
ਬਾਗਾਂ ਵਾਲਿਆ ਤੇਰੇ ਬਾਗੀਂ
ਹੁਣ ਜੀ ਨਹੀਓ ਲਗਦਾ ,
ਖਲੀ-ਖਲੋਤੀ ਮੈਂ ਵਾੜਾਂ ਵਿਚ
ਸੋ ਸੋ ਦੁਖੜੇ ਝਾਗਾਂ !

ਕੋਣ ਮੇਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਆ ਕੇ ਮੁੜ ਗਿਆ

ਕੋਣ ਮੇਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਆ ਕੇ ਮੁੜ ਗਿਆ
ਚੰਨ ਦਾ ਸਾਰਾ ਹੀ ਚਾਨਣ ਰੁੜ ਗਿਆ

ਪੀੜ ਪਾ ਕੇ ਝਾਂਜਰਾਂ ਕਿੱਧਰ ਟੁਰੀ
ਕਿਹੜੇ ਪੱਤਨੀਂ ਗ਼ਮ ਦਾ ਮੇਲਾ ਜੁੜ ਗਿਆ

ਛੱਡ ਕੇ ਅਕਲਾਂ ਦਾ ਝਿੱਕਾ ਆਲਣਾ
ਉੜ ਗਿਆ ਹਿਜਰਾਂ ਦਾ ਪੰਛੀ ਉੜ ਗਿਆ

ਹੈ ਕੋਈ ਸੂਈ ਕੰਧੂਈ ਦੋਸਤੋ
ਵਕਤ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਚ ਕੰਡਾ ਪੁੜ ਗਿਆ

ਸ਼ੁਹਰਤਾਂ ਦੀ ਧੜ ਤੇ ਸੂਰਤ ਵੀ ਹੈ
ਫਿਰ ਵੀ ਖੋਰੇ ਕੀ ਹੈ ਮੇਰਾ ਥੁੜ ਗਿਆ

ਦੋਸਤਾ
ਮੈਂਨੂੰ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤਾ
ਮੇਰੇ ਦੋਸਤਾ ਮੇਰੇ ਗ਼ਮ ਨੇ ਮਾਰਿਆ !
ਹੈ ਝੂਠੀ ਤੇਰੀ ਦੋਸਤੀ ,ਦੇ ਦਮ ਨੇ ਮਾਰਿਐ !
ਮੈਨੂੰ ਤੇ ਜੇਠ ਹਾੜ ਤੇਕੋਈ ਨਹੀ ਗਿਲਾ ,
ਮੇਰੇ ਚਮਨ ਨੂੰ ਚੇਤ ਦੀ ,
ਸ਼ਬਨਮ ਨੇ ਮਾਰਿਐ !
ਮੱਸਿਆ ਦੀ ਕਾਲੀ ਰਾਤ ਦਾ ,
ਕੋਈ ਨਹੀ ਕਸੂਰ,
ਸਾਗਰ ਨੂੰ ਉਹਦੀ ਆਪਣੀ ,
ਪੂਨਮ ਨੇ ਮਾਰਿਐ !
ਇਹ ਕੋਣ ਹੈ ਜੋ ਮੋਤ ਨੂੰ ,
ਬਦਨਾਮ ਕਰ ਰਿਹੈ ?
ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਇਨਸਾਨ ਦੇ ,
ਜਨਮ ਨੇ ਮਾਰਿਐ !
ਚੜਿਆ ਸੀ ਜਿਹੜਾ ਸੂਰਜ ,
ਡੂਬਣਾ ਸੀ ਉਸ ਜਰੂਰ
ਕੋਈ ਝੂਠ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ ,
ਕਿ ਪੱਛਮ ਨੇ ਮਾਰਿਐ !
ਮੰਨਿਆ ਕਿ ਮੋਇਆਂ ਮਿੱਤਰਾਂ
ਦਾ ਗ਼ਮ ਵੀ ਮਾਰਦੈ ,
ਬਹੁਤਾ ਪਰ ਇਸ ਦਿਖਾਵੇ ਦੇ ,
ਮਾਤਮ ਨੇ ਮਾਰਿਐ !
ਕਾਤਿਲ ਕੋਈ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨਹੀਂ ,
ਮੈਂ ਠੀਕ ਆਖਦਾਂ ,
'ਸ਼ਿਵ' ਨੂੰ ਤਾਂ 'ਸ਼ਿਵ' ਦੇ
ਆਪਣੇ ਮਹਿਰਮ ਨੇ ਮਾਰਿਐ !

ਰਾਤ ਗਈ ਕਰ ਤਾਰਾ ਤਾਰਾ

ਰਾਤ ਗਈ ਕਰ ਤਾਰਾ ਤਾਰਾ
ਰੋਇਆ ਦਿਲ ਦਾ ਦਰਦ ਅਧਾਰਾ

ਰਾਤੀ ਈਕਣ ਸੜਿਆ ਸੀਨਾ
ਅੰਬਰ ਤੱਪ ਗਿਆ ਚੰਗਿਆੜਾ
ਅੱਖਾਂ ਹੋਇਆਂ ਹੰਝੂ ਹੰਝੂ
ਦਿਲ ਦਾ ਸ਼ੀਸਾ ਪਾਰਾ ਪਾਰਾ

ਹੁਣ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਦੋ ਹੀ ਸਾਥੀ
ਇਕ ਹੌਕਾਂ ਇਕ ਹੰਝੂ ਖਾਰਾ
ਮੈਂ ਬੂੱਝੇ ਦੀਵੇ ਦਾ ਧੂਆਂ
ਕਿੰਝ ਕਰਾਂ ਰੋਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ

ਮਰਨਾ ਚਾਹਿਆ ਮੌਤ ਨਾ ਆਈ
ਮੌਤ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਦੇ ਗਈ ਲਾਰਾ
ਨ ਛੱਡ ਮੇਰੀ ਨਬਜ਼ ਮਸੀਹਾ
ਗਮ ਦਾ ਮਗਰੋਂ ਕੌਣ ਸਹਾਰਾ !

ਗ਼ੱਦਾਰ
ਉਹ ਸ਼ਹਿਰ ਸੀ , ਜਾਂ ਪਿੰਡ ਸੀ
ਇਹਦਾ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀ
ਪਰ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਇਕ ਕਿਸੇ
ਮੱਧ -ਵਰਗ ਜਿਹੇ ਘਰ ਦੀ ਹੈ
ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਇੱਟਾਂ ਦੇ ਵਿਚ
ਸਦਿਆਂ ਪੁਰਾਣੀ ਘੁਟਣ ਸੀ
ਤੇ ਜਿਸਦੇ ਥਿੰਦੀ ਚੁਲ ਤੇ
ਮਾਵਾਂ ਦਾ ਦੁੱਧ ਸੀ ਰਿਝੱਦਾ
ਨੂੰਹਾ ਧੀਆਂ ਦੇ ਲਾਲ ਚੂੜੇ
ਦੋ ਕੁ ਦਿਨ ਲਈ ਛਣਕਦੇ
ਤੇ ਦੋ ਕੁ ਦਿਨ ਲਈ ਚਮਕਦੇ
ਤੇ ਫੇਰ ਮੈਲੇ ਜਾਪਦੇ
ਤੇ ਉਸ ਘਰ ਦੇ ਕੁਝ ਕੁ ਜੀਅ
ਹੁੱਕਿਆਂ ਚ ਫਿਕਰ ਫੂਕਦੇ
ਜਾਂ ਨੀੱਤ ਨੇਮੀ ਵਾਚਦੇ
ਪੱਗਾਂ ਦੀ ਇੱਜਤ ਵਾਸਤੇ
ਉਹ ਰਾਤ ਸਾਰੀ ਜਾਗਦੇ !
ਏਸੇ ਹੀ ਘਰ ਉਹਦੇ ਜਿਹਨ ਵਿੱਚ
ਇਕ ਫੁੱਲ ਸੂਹਾ ਉੱਗਿਆ
ਤੇ ਉਦੋਂ ਉਸਦੀ ਉਮਰ ਵੀ
ਸੂਹੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਹਾਣ ਸੀ
ਤੇ ਤਿਤਲੀਆਂ ਦੇ ਪਰਾਂ ਦੀ
ਉਸਨੂੰ ਬਢੀ ਪਹਿਚਾਣ ਸੀ ! ਉਦੋਂ 
ਉਸਦੀ ਬਸ ਸੋਚ ਵਿਚ
ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਰੁੱਖ ਸੀ ਉੱਗਦੇ
ਜਾਂ ਖੰਭਾਂ ਵਾਲੇ ਨੀਲ ਘੋੜੇ
ਅੰਬਰਾਂ ਵਿਚ ਉੱਡਦੇ !
ਤੇ ਫਿਰ ਉਹਦੇ ਨੈਣਾਂ ਦੇ ਵਿਚ
ਇਕ ਦਿਨ ਕੁੜੀ ਇਕ ਉੱਗ ਪਈ
ਜੋ ਉਹਦੇ ਨੈਣਾਂ ਚੋਂ
ਇਕ ਸੂ਼ਰਜ ਦੇ ਵਾਕਣ ਚੜੀ ਸੀ
ਤੇ ਕਿਸੇ ਹੀ ਹੋਰ ਦੇ
ਨੈਣਾ ਚ ਜਾ ਕੇ ਡੁੱਬ ਗਈ !

ਹੁਣ ਸਦਾ ਉਹਦੀ ਸੋਚ ਵਿਚ
ਦਰਦਾਂ ਦਾ ਬੂਟਾ ਉੱਗਦਾ
ਤੇ ਪੱਤਾ ਪੱਤਾ ਓਸਦਾ
ਕਾਲੀ ਹਵਾ ਵਿਚ ਉੱਡਦਾ !
ਹੁਣ ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੁੱਖਾਂ ਨੂੰ
ਦੇਵਤੇ ਕਹਿੰਦਾ ਸਦਾ
ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਖਦਾ
ਦੁਖਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰੋ !

ਤੇ ਫੇਰ ਉਹਦੀ ਕਲਮ ਵਿਚ
ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਬੂਟੇ ਉੱਗ ਪਏ
ਜੋ ਸ਼ੁਹਰਤੇਂ ਦੇ ਮੋਢਿਆਂ ਤੇ
ਬੈਠ ਘਰ ਘਰ ਪੁੱਜ ਗਏ !
ਇਕ ਦਿਨ ਉਹਦਾ ਕੋਈ ਗੀਤ ਇਕ
ਰਾਜ-ਦਰਬਾਰੇ ਗਿਆ
ਓਸ ਮੁਲਕ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ
ਓਸ ਨੂੰ ਵਾਹ-ਵਾਹ ਕਿਹਾ
ਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਮਿਲ ਕੇ
ਪੰਜ ਮੁਹਰਾਂ ਮੁੱਲ ਪਿਆ !
ਹੁਣ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਇਹ ਸਮਝਦਾ
ਇਹ ਗੀਤ ਸ਼ਾਹੀ ਗੀਤ ਹੈ
ਤੇ ਰਾਜ-ਘਰ ਦਾ ਮੀਤ ਹੈ
ਤੇ ਪੰਜ ਮੁਹਰਾਂ ਲੈਣ ਪਿਛੋਂ
ਲਹੂ ਇਸਦਾ ਸੀਤ ਹੈ !


ਪਰ ਇਕ ਦਿਨ ਉਸ ਰਾਜ-ਪਥ ਤੇ
ਇਕ ਨਾਅਰਾ ਵੇਖਿਆ
ਤੇ ਸੱਚ ਉਸਦਾ ਸੇਕਿਆ
ਉਸ ਮਾਂ ਨੂੰ ਰੋਂਦਾ ਵੇਖਿਆ
ਤੇ ਬਾਪ ਰੋਂਦਾ ਵੇਖਿਆ
ਤੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਓਸ ਪਿਛੋਂ
ਗੀਤ ਨਾ ਕੋਈ ਵੇਚਿਆ
ਤੇ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਸਭ ਮੈਲੀਆਂ
ਝੂੱਗੀਆਂ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ !
ਹੁਣ ਉਹਦੇ ਮੱਥੇ ਚ
ਤਲਵਾਰਾਂ ਦਾ ਜੰਗਲ ਉੱਗ ਪਿਆ
ਉਹ ਸੀਸ ਤਲੀ ਤੇ ਰਖ ਕੇ
ਤੇ ਰਾਜ-ਘਰ ਵੱਲ ਤੁਰ ਪਿਆ !
ਹੁਣ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਖਿਆ
ਇਹ ਗੀਤ ਨਹੀ ਗ਼ਧਾਰ ਹੈ !
ਤੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦੇ ਪਿਠੂਆਂ ਨੇ
ਆਖਿਆ ਬਦਕਾਰ ਹੈ
ਤੇ ਓਸਦੇ ਪਿਛੋਂ ਮੈਂ ਸੁਣਿਆਂ
ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਿਮਾਰ ਹੈ
ਪਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦਾ ਯਾਰ ਹੁਣ
ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਹਿੰਦੇ ਯਾਰ ਹੈ !
ਇਹ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀ
ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਇਸ ਦੀ ਹੈ
ਪਰ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਬੜੀ ਹੈ
ਚਾਹੇ ਕਹਾਣੀ ਜਿਸ ਦੀ ਹੈ !

ਪਰਦੇਸ ਵੱਸਣ ਵਾਲਿਆ

ਰੋਜ ਜਦ ਆਥਣ ਦਾ ਤਾਰਾ
ਅੰਬਰਾਂ ਤੇ ਚੜੇਗਾ
ਕੋਈ ਯਾਦ ਤੈਨੂੰ ਕਰੇਗਾ !
ਪਰਦੇਸ ਵੱਸਣ ਵਾਲਿਆ !

ਯਾਦ ਕਰ ਕੇ ਤੈਂਡੜੈਂਠੁ
ਕਰਾਈ ਹਾਸੇ ਦੀ ਆਵਾਜ ,
ਜਿਗਰ ਮੇਰਾ ਹਿਜਰ ਦੇ
ਸੱਕਾਂ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿਚ ਸੜੇਗਾ !
ਪਰਦੇਸ ਵੱਸਣ ਵਾਲਿਆ !

ਤੇਰੇ ਤੇ ਮੇਰੇ ਵਾਕਣਾਂ
ਹੀ ਫੂਕ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏਗਾ ,
ਜੋ ਯਾਰ ਸਾਡੀ ਮੋਤ ਤੇ
ਆ ਮਰਸੀਆ ਵੀ ਪੜੇਗਾ !
ਪਰਦੇਸ ਵੱਸਣ ਵਾਲਿਆ !

ਗਰਮ ਸਾਹਵਾਂ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰ
ਵਿਚ ਗਰ਼ਕ ਜਾਏਗਾ ਦਿਲ ,
ਕੋਣ ਇਹਨੂੰ ਨੂਹ ਦੀ
ਕਸ਼ਤੀ ਦੇ ਤੀਕਣ ਖੜੇਗਾ ?
ਪਰਦੇਸ ਵੱਸਣ ਵਾਲਿਆ !

ਧਰਤ ਦੇ ਮੱਥੇ
ਤੇ ਟੰਗੀ ਅਰਸ਼ ਦੀ ਕੁੱਨੀ ਸਿਆਹ ,
ਪਰ ਕੁਲਹਿਣਾ ਨੈਣ
ਸਮਿਆਂ ਦਾ ਅਸਰ ਕੁਝ ਕਰੇਗਾ !
ਪਰਦੇਸ ਵੱਸਣ ਵਾਲਿਆ !

ਪਾਲਦੇ ਬੇ-ਸ਼ੱਕ ਭਾਵੇਂ
ਕਾਗ ਨੇ ਕੋਇਲਾਂ ਦੇ ਬੋਟ ,
ਪਰ ਨਾ ਤੇਰੇ ਬਾਝ
ਮੇਰੀ ਜਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਰੇਗਾ !
ਪਰਦੇਸ ਵੱਸਣ ਵਾਲਿਆ !

ਲੱਖ ਭਾਵੇਂ ਛੁੰਗ ਕੇ
ਚੱਲਾਂ ਮੈ ਲਹਿੰਗਾ ਸਬਰ ਦਾ ,
ਯਾਦ ਤੇਰੀ ਦੇ ਕਰਿਰਾਂ
ਨਾਲ ਜਾ ਹੀ ਅੜੇਗਾ !
ਪਰਦੇਸ ਵੱਸਣ ਵਾਲਿਆ !

ਬਖਸ਼ ਦਿੱਤੀ ਜਾਏਗੀ
ਤੇਰੇ ਜਿਸਮ ਦੀ ਸਲਤਨਤ
ਚਾਦੀਂ ਦੇ ਬੁਣਕੇ ਜਾਲ
ਤੇਰਾ ਦਿਲ-ਹੁਮਾ ਜੋ ਫੜੇਗਾ !
ਪਰਦੇਸ ਵੱਸਣ ਵਾਲਿਆ !

ਰੋਜ ਜਦ ਆਥਣ ਦਾ ਤਾਰਾ
ਅੰਬਰਾਂ ਤੇ ਚੜੇਗਾ
ਕੋਈ ਯਾਦ ਤੈਨੂੰ ਕਰੇਗਾ !
ਪਰਦੇਸ ਵੱਸਣ ਵਾਲਿਆ !

ਡਰ...( Darr)
ਜੇਠ ਹਾੜ ਦੀ
ਬਲਦੀ ਰੁੱਤੇ
ਪੀਲੀ ਪਿੱਤਲ ਰੰਗੀ ਧੁੱਪੇ
ਮੜੀਆਂ ਵਾਲੇ
ਮੰਦਰ ਉੱਤੇ
ਬੈਠੀ ਚੁਪ ਤ੍ਰਿੰਜਣ ਕੱਤੇ
ਧੁੱਪ-ਛਾਵਾਂ ਦਾ
ਮੁੱਢਾ ਲੱਥੇ
ਗਿਰਝਾਂ ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ ਨੱਸੇ
ਨੰਗੀ ਡੈਣ
ਪਈ ਇਕ ਨੱਚੇ
ਪੁੱਠੇ ਥਣ ਮੋਢੇ ਤੇ ਰੱਖੇ
ਛੱਜ ਪੌਣ ਦਾ
ਕੱਲਰ ਛੱਟੇ
ਬੋਦੀ ਵਾਲਾ ਵਾਵਰੋਲਾਰੱਕੜ ਦੇ ਵਿਚ ਚੱਕਰ ਕੱਟੇ
ਹਿੱਲਣ ਪਏ
ਥੋਹਰਾਂ ਦੇ ਪੱਤੇ
ਵਿਚ ਕਰੀਰਾਂ ਸਪਨੀ ਵੱਸੇ
ਮਕੜੀਆਂ ਦੇ
ਜਾਲ ਪਲੱਚੇਅੱਕ ਕੱਕੜੀ ਦੇ ਫੰਭਿਆਂ ਤਾਈਂ
ਭੂਤ ਭੂਤਾਣਾ
ਮਾਰੇ ਧੱਕੇ
ਬੁੱਢੇ ਬੋਹੜ ਦੀਆਂ ਖੋੜਾਂ ਵਿਚ
ਚਾਮ ਚੱੜਿਕਾਂ ਦਿੱਤੇ ਬੱਚੇ
ਮੜਿਆਂ ਵਾਲਾ
ਬਾਬਾ ਹੱਸੇ
ਪਾਟੇ ਕੰਨ ਭਬੂਤੀ ਮੱਥੇ
ਤੇ ਮੇਰੇ ਖਾਬਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ
ਡਰ ਥੀਂ ਸਹਿਮੇ
ਜਾਵਣ ਨੱਸੇ
ਨੰਗੇ ਪੈਰ ਧੂੜ ਥੀਂ ਅੱਟੇ
ਦਿਲ ਧੜਕਣ ਤੇ ਚਿਹਰੇ ਲੱਥੇ
ਪੀਲੀ ਪਿੱਤਲ ਰੰਗੀ ਧੁਪ ਦਾ
ਦੂਰ ਦੂਰ ਤਕ
ਮੀਂਹ ਪਿਆ ਵੱਸੇ.............

ਬਿਰਹਣ ਜਿੰਦ ਮੇਰੀ ਨੇ ਸਈਓ

ਬਿਰਹਣ ਜਿੰਦ ਮੇਰੀ ਨੇ ਸਈਓ,
ਕੋਹ ਇਕ ਹੋਰ ਮੁਕਾਇਆ ਨੀ,
ਪੱਕਾ ਮੀਲ ਮੌਤ ਦਾ ਨਜ਼ਰੀਂ,
ਅਜੇ ਵੀ ਨਾ ਪਰ ਆਇਆ ਨੀ।

ਸਈਓ ਰੁੱਖ ਹਯਾਤੀ ਦੇ ਨੂੰ,
ਕੀਹ ਪਾਵਾਂ ਮੈਂ ਪਾਣੀ ਨੀ,
ਸਿਉਂਕ ਇਸ਼ਕ ਦੀ ਫੋਕੀ ਕਰ ਗਈ,
ਇਹਦੀ ਹਰ ਇਕ ਟਾਹਣੀ ਨੀ।

-ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ

ਪੱਕਾ ਮੀਲ = ਮੀਲ- ਪੱਥਰ | ਹਯਾਤੀ = ਲੰਬੀ ਉਮਰ

Birhan jind meri ne saiyo,
Koh ik hor mukaya ni,
Pukka meell maout da nazrein,
Ajjey vi na par aaya ni.

Saiyo rukh hayati de nu,
Kih paavaan main paanni ni,
Siyonk ishq di phoki kar gayi,
Ihdi har ik tahnni ni.

-Shiv Kumar Batalvi

Pukka meell = Milestone | Hayati = Long Life

ਮੇਰਾ ਅੱਜ ਦਿਲ ਵੀ ਰੋਇਆ ਹੈ
ਮੇਰਾ ਅੱਜ ਦਿਲ ਵੀ ਰੋਇਆ ਹੈ
ਤੇ ਨਾਲੇ ਅੱਖ ਰੋਈ ਹੈ
ਮੇਰੇ ਅੱਜ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ
ਇਕ ਅਰਧ-ਜੂਨੀ ਮੌਤ ਹੋਈ ਹੈ।
ਜੀ ਹਾਂ, ਉਹਦੀ ਉਮਰ ਹਾਲੇ
ਮਸਾਂ ਬਸ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਸੀ
ਪਰ ਉਹਨੇ ਗਰਭ ਵਿਚ
ਉਮਰ ਦੇ ਸਾਲ ਜੀ ਲਏ ਸੀ।
ਜੀ ਹਾਂ, ਉਸਦੇ ਜਨਾਜ਼ੇ ਨਾਲ
ਕੁਝ ਔਜ਼ਾਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ
ਜਾਂ ਦੋ ਬੀਮਾਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ
ਤੇ ਕੁਝ ਗੁਮਨਾਮ ਨਰਸਾਂ ਦੇ
ਜਾਂ ਗੋਰੇ ਹੱਥ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ।

-ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ

Ajj mera dil vi roiya hai
Te naaley aakh vi roi hai
Mere shehar vich
Ik ardh-jooni maout hoi hai.
Ji haan, ohdi umar haaley
Masaan do mahiney si
Par ohney garbh vich
Umar de saal jee laye si.
Ji haan, ohdey jnazey naal
Kujh auzaar shamil san
Jaa do bemaar shamil san
Te kujh gumnaam narsaan de
Jaa gorey huthh shamil san.

-Shiv Kumar Batalvi

ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਦੇ ਗੀਤ 'ਮਸੀਹਾ' ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਸਤਰਾਂ

ਮੈਂ ਦੋਸਤੀ ਦੇ ਜਸ਼ਨ 'ਤੇ,
ਇਹ ਗੀਤ ਜੋ ਅਜ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾਂ,
ਮੈਂ ਦੋਸਤਾਂ ਦੀ ਦੋਸਤੀ
ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਇਸ ਨੂੰ ਕਰ ਰਿਹਾਂ,

ਮੈਂ ਸੋਚਦਾਂ ਅਜ ਜ਼ੁਲਫ਼ ਦਾ ਨਹੀਂ,
ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਨਗ਼ਮਾਂ ਪੜ੍ਹਾਂ,
ਤੇ ਦੋਸਤਾਂ ਦੀ ਤਲੀ 'ਤੇ,
ਕੁਝ ਸੁਲਗਦੇ ਅੱਖਰ ਧਰਾਂ।
ਮੈਂ ਵੇਖਦਾਂ ਕਿ ਸਾਡਿਆਂ,
ਲਹੂਆਂ ਦਾ ਮੌਸਮ ਸਰਦ ਹੈ,
ਮੈਂ ਵੇਖਦਾਂ ਕਿ ਹੱਕ ਲਈ,
ਉਠੀ ਹੋਈ ਆਵਾਜ਼ ਦੇ,
ਬੋਲਾਂ ਦਾ ਲੋਹਾ ਸਰਦ ਹੈ।

ਇਹ ਜੋ ਸਾਡੀ ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਦਾ,
ਸਰਦ ਮੌਸਮ ਆ ਰਿਹੈ,
ਇਸ ਮੌਸਮ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦਾ,
ਕੋਈ ਤਾਂ ਹੀਲਾ ਕਰੋ,
ਏਸ ਮੌਸਮ ਦੀ ਤਲੀ 'ਤੇ,
ਕੋਈ ਤਾਂ ਸੂਰਜ ਧਰੋ।

ਜੇ ਦੋਸਤ ਮੇਰੇ ਗੀਤ ਦੇ,
ਅਜ ਪਾਕ ਹਰਫ਼ ਪੜ੍ਹ ਸਕੇ,
ਜੇ ਜੰਗ ਦੇ ਤੇ ਅਮਨ ਦੇ,
ਅਜ ਠੀਕ ਅਰਥ ਕਰ ਸਕੇ,
ਤਾਂ ਦੋਸਤਾਂ ਦੀ ਕਸਮ ਹੈ,
ਮੈਂ ਦੋਸਤਾਂ ਲਈ ਮਰਾਂਗਾ,
ਮੈਂ ਮਸੀਹਾ ਦੋਸਤੀ ਦਾ,
ਰੋਜ਼ ਸੂਲੀ ਚੜ੍ਹਾਂਗਾ।
ਦੋਸਤੋ ਓ ਮਹਿਰਮੋਂ,
ਮੈਂ ਦੋਸਤੀ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ,
ਸਭ ਕੁਝ ਨਿਛਾਵਰ ਕਰ ਰਿਹਾਂ,
ਤੇ ਇਨਕਲਾਬ ਆਉਣ ਤਕ,
ਮੈਂ ਰੋਜ਼ ਸੂਲੀ ਚੜ੍ਹ ਰਿਹਾਂ।

ਹਰ ਸਾਲ ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਜਦ
ਹਰ ਸਾਲ ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਜਦ,
ਰੁੱਤਾਂ ਸਿਆਲੀ ਆਉਂਦੀਆਂ,
ਖੇਤਾਂ ਦੇ ਪੀਲੇ ਗੀਤ ਵਿਚ,
ਹਰੀਆਂ ਸੁਰਾਂ ਲਹਿਰਾਉਂਦੀਆਂ,
ਤੇ ਪਰਬਤੀ ਪੌਣਾਂ ਨਿਪੱਤਰੇ,
ਰੁੱਖ ਛੁਹ-ਛੁਹ ਜਾਂਦੀਆਂ,
ਕੁਹਰੇ ਦੀ ਬੁੱਕਲ ਮਾਰਕੇ,
ਧੂੰਇਆਂ 'ਤੇ ਸ਼ਾਮਾਂ ਬਹਿੰਦੀਆਂ।

-ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ

रावण - Some Facts of Raavan

रावण की ज़िन्दगी के कुछ तथ्य जो कि बहुत कम लोग जानते हैं

कुछ बातें , कुछ रहस्य........
रावण - एक अधूरा सच

1. रावण वेद व्यास का एक चाचा था
रावण ब्रह्मा से पंक्ति में ४ स्थान पर था (ब्रह्मा - Pulastya - Visravas - रावण).
व्यास ब्रह्मा से पंक्ति में 5 वें स्थान पर था. (ब्रह्मा - Vasishtha - शक्ति - Parasara - व्यास).

2. मंदोदरी & माया दानव

रावण की पत्नी मंदोदरी माया दानव [एक महान खगोलविद बिल्डर, और भ्रम के निर्माता] की बेटी थी.

3. हनुमान और रावण दोनों ही महान संगीतकार थे

"भारत में वायलिन का मूल रावणस्त्रोम में पता लगाया है.
कहा जाता है ये वाद्य यन्त्र भारत 5000 ई.पू. की एक संप्रभु के थे.
यह फिर भी प्राचीन रावण हत्ता के नाम से जाना जाता है जो आज भी राजस्थान में पाया जाता है
रामायण पुराण से राक्षस राजा रावण को इस रचना श्रेय जाता है. रावण हत्ता एक तार जो 22 तक के 3 इंच सप्टकों को शामिल किया गया था पर खेला गया.
जबकि वायलिन एक उंगली के बोर्ड पर जो 5 1/4th इंच लंबा है के साथ 4 तार पर तीन सप्टक शामिल हैं.
इस 1/4th जब 4 से गुणा 5 22 इंच जो रावण हत्ता का आकार था. दोनों एक धनुष के साथ खेला जाते है"

4. श्री लंका कुबेर से रावण तक
"श्रीलंका वैस्रावना, कुबेर को दी गई थी और कुबेर का शासन रहता हैं और वह यक्ष के साथ वहां रहते थे.
खुद कुबेर अक्सर एक यक्ष के रूप में वर्णित है, लेकिन उनके पिता विश्र्वा एक ब्रह्म और उसके नाना भारद्वाज था एक ब्राह्मण ऋषि थे. कुबेर यक्ष में खून की एक बूंद भी नहीं थी कुबेर महज यक्ष का शासक था"
राक्षस सुमाली विष्णु की चतुराई से विष्णु के हाथों से हारा था और सोच रहा था कि वह क्या कर सकता है.
उस समय उसने वैस्रावना को देखा जो विश्रवा का बेटा है, जिसे हम अब कुबेर [उत्तर के स्वामी और धन के स्वामी] के रूप में जानते हैं. कुबेर पुष्पक विमान में उड़ रहा था और अपने पिता के पास से आ रहा था.
सुमाली ने सोचा कि अगर उसकी सुंदर बेटी और विश्रवा कि शादी हो जाए, तो उसकी भी इस तरह की अद्भुत सन्तान होगी.
तो उसने अपनी बेटी कैकसी से विश्रवा दृष्टिकोण कहा. यह कहा जाता है कि कैकसी लक्ष्मी के रूप में सुंदर थी और उसके पिता को समर्पित थी.

5. रावण बहुत कम राक्षस वंशाणु था
विश्रवा ने कैकसी तीन बेटे, रावण, कुम्भकर्ण और विभीषण और एक बेटी सूर्पनखा साथ आशीर्वाद दिया. विश्रवा एक ब्रह्मण था और पुलस्त्य के बेटा और ब्रह्मा का पोता था.
तो रावण और दूसरे आधे ब्रह्मण १/३२ राक्षस, ३/३२ देव, ३/८ गंधर्व थे.वे अधिक से अधिक वे ब्राह्मण राक्षस आनुवंशिक रूप से थे, वैसे थे.
यह कहा जाता है कि रावण को उसकी माँ द्वारा महत्वाकांक्षी बनाया गया था, क्यूंकि कुम्भकर्ण नरभक्षी था और विभीषण पवित्र था.
लेकिन उन सभी को वैदिक अनुष्ठानों सीखाया था और यज्ञ और अन्य इस तरह कि प्रतिक्रियांयें जब वे बाद में लंका पर शासन करने लगे.
रावण और उसके भाईयों ने ब्रह्मा [जो की उनके पिता के पिता थे] की तपस्या , ब्रह्मा गोकर्णा में है, जो पश्चिमी तट (आधुनिक मंगलौर के पास) पर है.ब्रह्मा ने मानवास और वनारस पर शासन किया
उस वरदान के साथ, रावण ने कुबेर से कहा कि श्रीलंका को छोड़ दे, उसका पुष्पक विमान लिया.[कुबेर को अलकापुरी में बसाया {आधुनिक नेपाल}].
रावण ने यम [जो वापस ब्रह्मा द्वारा वचनबध किया गया था] को देवताओं सहित हराया. बाद में उनके बेटे मेघनाथ इंद्र हराया और इंद्रजीत बने.

6. रावण व्यवहार द्वारा एक ब्रह्मण नहीं था
रावण के पिता ने एक ब्राह्मण के रूप में देवताओं को यज्ञ और हवन की पेशकश की थी.
रावण देवताओं के साथ लड़ा और जीत गया.उसने अपने पिता से वह सभी महिलाएं ले ली जिनसे उन्होंने विवाह किया था.
रावण महिलाओं की इच्छाओं के प्रति असभ्य और उन पर ध्यान देने का प्रयास करता था, तब भी जब वे उसे पसंद नहीं करती थी.
रावण ने विशेष रूप से वाल्मीकि की और भारतीयों की पीढ़ियों के हजारों की नापसंद अर्जित की. क्योंकि वह हमारे कोमल माता सीता हरण किया और उसके जीवन दुखी कर दिया.हालांकि श्री राम वो है जिन्होंने कि रावण की मृत्यु के समय में रावण को माफ कर दिया, भारत में अब भी रावण का पुतला हर साल जलाया जाता है.
भारत में, सामान्यत्या यदि कोई कुछ बुरा करता है तो उसे राक्षस या राक्षसी कहा जाता है
यह अभी भी सामान्य के लिए किसी राक्षस या राक्षस पुकारा अगर वे कुछ बुरा नहीं है.

7. सीता रावण की पुत्री थीं
रामकथा के प्रतिनायक रावण में बहुत से श्रेष्ठ गुण होते हुये भी उसका एक आचरण ,उसका एक दोष उसकी सारी अच्छाइयें पर पानी फेर जाता है और उसे सबके रोष और वितृष्णा का पात्र बना देता है ।यदि उस पर पर-नारी में रत रहने और सबसे बढ़कर सीता हरण का दोष न होता तो रावण के चरित्र का स्वरूप ही बदल जाता ।वास्तवियह है कि सीता रावण की पुत्री थी और सीता स्वयंवर से पहले ही वह इस तथ्य से अवगत था ।

'जब मै अज्ञान से अपनी कन्या के ही स्वीकार की इच्छा करूं तब मेरी मृत्यु हो."

-अद्भुत रामायण 8-12 .
रावण की इस स्वीकारोक्ति के अनुसार सीता रावण की पुत्री सिद्ध होती है।अद्धुतरामायण मे ही सीता के आविर्भाव की कथा इस कथन की पुष्टि करती है -
दण्डकारण्य मे गृत्स्मद नामक ब्राह्मण ,लक्ष्मी को पुत्री रूप मे पाने की कामना से, प्रतिदिन एक कलश मे कुश के अग्र भाग से मंत्रोच्चारण के साथ दूध की बूँदें डालता था (देवों और असुरों की प्रतिद्वंद्विता शत्रुता में परिणत हो चुकी थी। वे एक दूसरे से आशंकित और भयभीत रहते थे । उत्तरी भारत मे देव-संस्कृति की प्रधानता थी। ऋषि-मुनि असुरों के विनाश हेतु राजाओं को प्रेरित करते थे और य़ज्ञ आदि आयोजनो मे एकत्र होकर अपनी संस्कृति के विरोधियों को शक्तिहीन करने के उपाय खोजते थे।ऋषियों के आयोजनो की भनक उनके प्रतिद्वंद्वियों के कानों मे पडती रहती थी,परिणामस्वरूप पारस्परिक विद्वेष और बढ जाता था)।एक दिन उसकी अनुपस्थिति मे रावण वहाँ पहुँचा और ऋषियों को तेजहत करने के लिये उन्हें घायल कर उनका रक्त उसी कलश मे एकत्र कर लंका ले गया।कलश को उसने मंदोदरी के संरक्षण मे दे दिया-यह कह कर कि यह तीक्ष्ण विष है,सावधानी से रखे।
कुछ समय पश्चात् रावण विहार करने सह्याद्रि पर्वत पर चला गया।रावण की उपेक्षा से खिन्न होकर मन्दोदरी ने मृत्यु के वरण हेतु उस कलश का पदार्थ पी लिया।लक्ष्मी के आधारभूत दूध से मिश्रित होने के कारण उसका प्रभाव पडा।मन्दोदरी मे गर्भ के लक्षण प्रकट होने लगे ।अनिष्ठ की आशंकाओं से भीत मंदोदरी ने,कुरुश्क्षेत्र जाकर उस भ्रूण को धरती मे गाड दिया और सरस्वती नदी मे स्नान कर चली आई।

8. रावण, सरमा और मन्दोदरी
रावण सुर्यास्त से पहले भोजन करता था! कहा जाता है कि एक दिन सरमा [गन्धर्वराज महात्मा शैलूष की पुत्री और विभीषण की पत्नी] और मंदोदरी [दिति के पुत्र मय की पुत्री और रावण की पत्नी] आपस में बातें कर रही थी, मंदोदरी को अहसास हुआ की सांझ होने को है और उन्होंने अभी खाना तैयार भी नहीं किया!
तो सरमा ने थोड़ी देर सोचने के बाद कहा कि "मंदोदरी आप बेफिक्र होकर खाना बनाईये, मैं आज सूर्य को वहीँ रोके रखती हूँ!"
सरमा ने सूर्य को अस्त होने से रोका और मंदोदरी ने रावण के लिए खाना बनाकर परोस दिया!
खाना खाने के बाद रावण को अहसास हुआ कि आज कोई दिव्या शक्ति के कारण ही सूर्यास्त में इतनी देर लगी है!
तब मंदोदरी ने सारा वृतांत रावण से कह सुनाया!
रावण ये सुन कर स्तब्ध रह गया और सरमा को वामन में लेने [शादी करने] की सोची!
रावण सरमा के पास गया, और अपना प्रस्ताव सरमा के आगे रखा! सरमा ने रावण से कहा कि "हे रावण, मुझे वामन में धरने के लिए पहले आपको गंगा स्नान करना होगा!"
रावण गंगा स्नान के लिए गया तो स्नान के बाद उस सरोवर में उसे एक कमल मिला, उस कमल को वो सरमा को भेंट करना चाहता था, तो रावण उस कमल की जड़ तक पहुंचना चाहता था,
उस कमल की जड़ पातळ लोक तक जाती थी और इस तरह रावण पाताल लोक में पहुँच गया.

9. रावण का उदय
पद्म पुराण, श्रीमद्भागवत पुराण, कूर्म पुराण, रामायण, महाभारत, आनन्द रामायण, दशावतारचरित आदि ग्रंथों में रावण का उल्लेख हुआ है। रावण के उदय के विषय में भिन्न-भिन्न ग्रंथों में भिन्न-भिन्न प्रकार के उल्लेख मिलते हैं।
पद्मपुराण तथा श्रीमद्भागवत पुराण के अनुसार हिरण्याक्ष एवं हिरण्यकशिपु दूसरे जन्म में रावण और कुंभकर्ण के रूप में पैदा हुए।
वाल्मीकि रामायण के अनुसार रावण पुलस्त्य मुनि का पोता था अर्थात उनके पुत्र विश्वश्रवा का पुत्र था। विश्वश्रवा की वरवर्णिनी और कैकसी नामक दो पत्नियां थी। वरवर्णिनी ने कुबेर को जन्म देने पर सौतिया डाह वश कैकसी ने कुबेला में गर्भ धारण किया। इसी कारण से उसके गर्भ से रावण तथाकुम्भकर्ण जैसे क्रूर स्वभाव वाले भयंकर राक्षस उत्पन्न हुये।
तुलसीदास जी के रामचरितमानस में रावण का जन्म शाप के कारण हुआ था। वे नारद एवं प्रताप भानु की कथाओं को रावण के जन्म कारण बताते हैं।

रावण के दस सिर
रावण के दस सिर होने की चर्चा रामायण में आती है। वह कृष्णपक्ष की अमावस्या को युद्ध के लिये चला था तथा एक-एक दिन क्रमशः एक-एक सिर कटते हैं। इस तरह दसवें दिन अर्थात शुक्लपक्ष की दशमी को रावण का वध होता है। रामचरितमानस में यह भी वर्णन आता है कि जिस सिर को राम अपने बाण से काट देते हैं पुनः उसके स्थान पर दूसरा सिर उभर आता था। विचार करने की बात है कि क्या एक अंग के कट जाने पर वहाँ पुनः नया अंग उत्पन्न हो सकता है? वस्तुतः रावण के ये सिर कृत्रिम थे- आसुरी माया से बने हुये। मारीच का चाँदी के बिन्दुओं से युक्त स्वर्ण मृग बन जाना, रावण का सीता के समक्ष राम का कटा हुआ सिर रखना आदि से सिद्ध होता है कि राक्षस मायावी थे। वे अनेक प्रकार के इन्द्रजाल (जादू) जानते थे। तो रावण के दस सिर और बीस हाथों को भी कृत्रिम माना जा सकता है।

रावण और भक्ति

रावण की भक्ति अतुल्य थी,

दुनिया में शायद ही कोई ऐसा भक्त हो.....

शिव ताण्डव स्तोत्र: महान विद्वान एवं परम शिवभक्त लंकाधिपति रावण द्वारा विरचित भगवान शिव का स्तोत्र है।

||सार्थशिवताण्डवस्तोत्रम् || ||श्रीगणेशाय नमः || जटाटवीगलज्जलप्रवाहपावितस्थले matted hair-thick as forest-water-flow-consecrated-area गलेऽवलम्ब्य लम्बितां भुजङ्गतुङ्गमालिकाम् | in the throat-stuck-hanging-snake-lofty-garland डमड्डमड्डमड्डमन्निनादवड्डमर्वयं damat-damat-damat-damat-having sound-drum-this चकार चण्डताण्डवं तनोतु नः शिवः शिवम् ||१|| did-fierce-Tandava-may he shower-on us-Shiva-auspiciousness With his neck, consecrated by the flow of water flowing from the thick forest-like locks of hair, and on the neck, where the lofty snake is hanging garland, and the Damaru drum making the sound of Damat Damat Damat Damat, Lord Shiva did the auspicious dance of Tandava and may He shower prosperity on us all. जटाकटाहसम्भ्रमभ्रमन्निलिम्पनिर्झरी- matted hair-a well-agitation-moving-celestial river -विलोलवीचिवल्लरीविराजमानमूर्धनि | agitating-waves-rows-glorified-head धगद्धगद्धगज्ज्वलल्ललाटपट्टपावके Dhagat dhagat dhagat-flaming-forehead-flat area-fire किशोरचन्द्रशेखरे रतिः प्रतिक्षणं मम ||२|| baby-moon-crest jewel-love-every moment-for me I have a very deep interest in Lord Shiva, whose head is glorified by the rows of moving waves of the celestial river Ganga, agitating in the deep well of his hair-locks, and who has the brilliant fire flaming on the surface of his forehead, and who has the crescent moon as a jewel on his head. धराधरेन्द्रनंदिनीविलासबन्धुबन्धुर King of mountains-daughter-sportive-kith-beautiful- स्फुरद्दिगन्तसन्ततिप्रमोदमानमानसे | glorious-horizon-all living beings-rejoicing-mind कृपाकटाक्षधोरणीनिरुद्धदुर्धरापदि compassion-look-continuous flow-obstructed-hardships क्वचिद्दिगम्बरे(क्वचिच्चिदम्बरे) मनो विनोदमेतु वस्तुनि ||३|| some time-in the omnipresent-mind-pleasure-may seek-in a thing May my mind seek happiness in the Lord Shiva, in whose mind all the living beings of the glorious universe exist, who is the sportive companion of Parvati (daughter of the mountain king), who controls invincible hardships with the flow of his compassionate look, who is all-persuasive (the directions are his clothes). लताभुजङ्गपिङ्गलस्फुरत्फणामणिप्रभा creeping-snake-reddish brown-shining-hood-gem-luster- कदम्बकुङ्कुमद्रवप्रलिप्तदिग्वधूमुखे | variegated-red dye-melting-applied-directions-beloved-face मदान्धसिन्धुरस्फुरत्त्वगुत्तरीयमेदुरे intoxicated-elephant-glittering-skin-upper garment-covered मनो विनोदमद्भुतं बिभर्तु भूतभर्तरि ||४|| mind-pleasure-wonderful-may it seek-in him who supports all life May I seek wonderful pleasure in Lord Shiva, who is supporter of all life, who with his creeping snake with reddish brown hood and with the luster of his gem on it spreading out variegated colors on the beautiful faces of the maidens of directions, who is covered with a glittering upper garment made of the skin of a huge intoxicated elephant. सहस्रलोचनप्रभृत्यशेषलेखशेखर Indra/Vishnu-and others-all-lined up-heads- प्रसूनधूलिधोरणी विधूसराङ्घ्रिपीठभूः | flower-dust-force-grayed-feet-seat भुजङ्गराजमालया निबद्धजाटजूटक snake-red-garland (with) tied-locked hair श्रियै चिराय जायतां चकोरबन्धुशेखरः ||५|| for the prosperity-for a long time-may he be-Cakora bird-relative-on head May Lord Shiva give us prosperity, who has the moon (relative of the Cakora bird) as his head-jewel, whose hair is tied by the red snake- garland, whose foot-stool is grayed by the flow of dust from the flowers from the rows of heads of all the Gods, Indra/Vishnu and others. ललाटचत्वरज्वलद्धनञ्जयस्फुलिङ्गभा- forehead-flat area-flaming-fire-sparks-luster -निपीतपञ्चसायकं नमन्निलिम्पनायकम् | devoured-God of Love-bowing-Gods-leader सुधामयूखलेखया विराजमानशेखरं cool-rayed-crescent-beautiful-head महाकपालिसम्पदेशिरोजटालमस्तु नः ||६|| for the Siddhi-prosperity-head-locked hair-may it be-to us May we get the wealth of Siddhis from Shiva's locks of hair, which devoured the God of Love with the sparks of the fire flaming in His forehead, who is bowed by all the celestial leaders, who is beautiful with a crescent moon करालभालपट्टिकाधगद्धगद्धगज्ज्वल- dreadful-forehead-flat area-dhagat-dhagat-flaming द्धनञ्जयाहुतीकृतप्रचण्डपञ्चसायके | fire-offered-powerful-God of Love धराधरेन्द्रनन्दिनीकुचाग्रचित्रपत्रक- king of mountains-daughter-breast-tip-colorful-decorative lines -प्रकल्पनैकशिल्पिनि त्रिलोचने रतिर्मम |||७|| drawing-sole-artist -in the three-eyed -deep interest-mine My interest is in Lord Shiva, who has three eyes, who has offered the powerful God of Love into the fire, flaming Dhagad Dhagad on the flat surface of his forehead who is the sole expert artist of drawing decorative lines on the tips of breasts of Parvati, the daughter of the mountain king. नवीनमेघमण्डली निरुद्धदुर्धरस्फुरत्- new-cloud-circle -obstructed-harsh-striking- कुहूनिशीथिनीतमः प्रबन्धबद्धकन्धरः | new moon-midnight-darkness-tightly-tied-neck निलिम्पनिर्झरीधरस्तनोतु कृत्तिसिन्धुरः celestial-river-wearing-may he bless-skin-red कलानिधानबन्धुरः श्रियं जगद्धुरंधरः ||८|| moon-lovely-prosperity-universe-bearer of the burden May Lord Shiva give us prosperity, who bears the burden of this universe, who is lovely with the moon, who is red wearing the skin, who has the celestial river Ganga, whose neck is dark as midnight of new moon night covered by many layers of clouds. प्रफुल्लनीलपङ्कजप्रपञ्चकालिमप्रभा- well-opened-blue-lotus-universe-darkness-luster -वलम्बिकण्ठकन्दलीरुचिप्रबद्धकन्धरम् | hanging-inside-temple-luster-tied-neck स्मरच्छिदं पुरच्छिदं भवच्छिदं मखच्छिदं Manmatha-killer-city-destroyer-mundane life -destroyer-sacrifice destroyer गजच्छिदांधकच्छिदं तमन्तकच्छिदं भजे ||९|| elephant-killer-demon-killer-him-destroyer of Lord Yama-I worship I pray to Lord Shiva, whose neck is tied with the luster of the temples hanging on the neck with the glory of the fully-bloomed blue lotuses which looked like the blackness (sins) of the universe, who is the killer of Manmatha, who destroyed Tripuras, who destroyed the bonds of worldly life, who destroyed the sacrifice, who destroyed the demon Andhaka, the destroyer of the elephants, and who controlled the God of death, Yama. अखर्व(अगर्व) सर्वमङ्गलाकलाकदम्बमञ्जरी great-all-auspicious-art-variegated-bunch- रसप्रवाहमाधुरी विजृम्भणामधुव्रतम् | enjoyment-flow-sweetness-flaring up-bees स्मरान्तकं पुरान्तकं भवान्तकं मखान्तकं Manmatha-destroyer-city-destroyer-worldly bond-destroyer -sacrifice-destroyer गजान्तकान्धकान्तकं तमन्तकान्तकं भजे ||१०|| elephant-killer-Andhaka-demon-killer-him-Yama-controller-I worship I pray to Lord Shiva, who has bees flying all over because of the sweet honey from the beautiful bunch of auspicious Kadamba flowers, who is the killer of Manmatha, who destroyed Tripuras, who destroyed the bonds of worldly life, who destroyed the sacrifice, who destroyed the demon Andhaka, the killer of the elephants, and who controlled the God of death, Yama. जयत्वदभ्रविभ्रमभ्रमद्भुजङ्गमश्वस- victorious-foot-sky-whirling-roaming-snake-breath- -द्विनिर्गमत्क्रमस्फुरत्करालभालहव्यवाट् | coming out-shaking-evident-dreadful-forehead-fire धिमिद्धिमिद्धिमिध्वनन्मृदङ्गतुङ्गमङ्गल Dhimid-dhimid-dhimid-sounding-drum-high-auspicious- ध्वनिक्रमप्रवर्तित प्रचण्डताण्डवः शिवः ||११|| sound-series-caused-fierce-Tandava dance-Shiva Lord Shiva, whose dance of Tandava is in tune with the series of loud sounds of drum making Dhimid Dhimid sounds, who has the fire on the great forehead, the fire that is spreading out because of the breath of the snake wandering in whirling motion in the glorious sky. स्पृषद्विचित्रतल्पयोर्भुजङ्गमौक्तिकस्रजोर्- touching-varied-ways-snake-embodied-garland -गरिष्ठरत्नलोष्ठयोः सुहृद्विपक्षपक्षयोः | most precious-gems-brilliance-friends-enemies-two wings तृणारविन्दचक्षुषोः प्रजामहीमहेन्द्रयोः grass-lotus-eyes people and the great emperor समं प्रवर्तयन्मनः कदा सदाशिवं भजे ||१२|| equal-behaviour-always-Lord Shiva-worship-I When will I worship Lord Sadasiva (eternally auspicious) God, with equal vision towards the people and an emperor, and a blade of grass and lotus-like eye, towards both friends and enemies, towards the valuable gem and some lump of dirt, towards a snake and a garland and towards varied ways of the world कदा निलिम्पनिर्झरीनिकुञ्जकोटरे वसन् when-celestial river-bush-hollow place(in)-living विमुक्तदुर्मतिः सदा शिरः स्थमञ्जलिं वहन् | released-bad mind-always-on the head-folded hands- विमुक्तलोललोचनो ललामभाललग्नकः agitation-shaking-eyes-the best-forehead-interested शिवेति मंत्रमुच्चरन् कदा सुखी भवाम्यहम् ||१३|| "Shiva" -mantra-uttering-when-happy-will-be-I When will I be happy, living in the hollow place near the celestial river, Ganga, carrying the folded hands on my head all the time, with my bad thinking washed away, and uttering the mantra of Lord Shiva and devoted in the God with glorious forehead with vibrating eyes. इदम् हि नित्यमेवमुक्तमुत्तमोत्तमं स्तवं This-indeed-daily-thus-said-the best of the best-stotra पठन्स्मरन्ब्रुवन्नरो विशुद्धिमेतिसंततम् | reading-remembering-saying-a person-sanctity-gets-always हरे गुरौ सुभक्तिमाशु याति नान्यथा गतिं in Shiva-in Guru-deep devotion-quickly-gets-no-other-way विमोहनं हि देहिनां सुशङ्करस्य चिंतनम् ||१४|| removal of delusion-indeed-for the people-blessed Shiva's thought Whoever reads, remembers and says this best stotra as it is said here, gets purified for ever, and obtains devotion in the great Guru Shiva. For this devotion, there is no other way. Just the mere thought of Lord Shiva indeed removes the delusion. पूजावसानसमये दशवक्त्रगीतं worship-end-time-Ravana-sung यः शम्भुपूजनपरं पठति प्रदोषे | who-Shiva-worship-dedicated-reads-early in the evening, after sunset तस्य स्थिरां रथगजेन्द्रतुरङ्गयुक्तां to him-stable-chariot-elephant-horse-having लक्ष्मीं सदैव सुमुखिं प्रददाति शम्भुः ||१५|| LakShmi-always-definitely-favourable-gives-Shiva In the evening, after sunset, at the end of Puja, whoever utters this stotra dedicated to the worship of Shiva, Lord Shiva blessed him with very stable LakShmi (prosperity) with all the richness of chariots, elephants and horses. इति श्रीरावण-कृतम् thus sri-Ravana-done शिव-ताण्डव-स्तोत्रम् Shiva-tandava-stotra सम्पूर्णम् ends. Thus ends the Shiva-Tandava Stotra written by Ravana.

The word-meanings and translation have been kindly provided by

Dr. Sarasvati Mohan (samskrt@aol.com) and her students at Samskrit

Academy, San Jose CA, USA. She teaches samskrit in the Bay area.

The typing of these was done by SArada kALiSeTTy

The stotra is in panchachAmara Chanda, in which there are 16

varna-s per line, each line begins with a laghu and the laghu and guru varna-s

alternate. So there are eight LG (laghu-guru) pairs, making up 16 syllables of

each line.  The last shloka is in Vasanta-tilakA metre.